بۆستەری زاراوەکانی زیرەکی دەستکرد

زاراوەکانی زیرەکی دەستکرد بە وردی تێبگە بە فەرهەنگنامە گشتگیرەکەمان. لە فێربوونی ئامێرەوە تا تۆڕە دەمارییەکان، چەمکە قورسەکانی زیرەکی دەستکرد بە وشەی سادە ڕوون دەکەینەوە.

ڕێکخستن (Alignment)

Alignment
پڕۆسەی دڵنیابوون لەوەی کە ئامانجەکان، دەرئەنجامەکان، و ڕەفتارەکانی سیستەمی زیرەکی دەستکرد لەگەڵ ئامانجە مرۆڤایەتییەکان و بەهاکاندا بگونجێت. ئەمە بە تایبەتی گرنگە لە سیستەمە پێشکەوتووەکان کە ڕەفتاری نا-دیاریکراو پەرەپێدەدەن.
نموونە: دڵنیابوون لەوەی کە چات بۆتیی تەندروستیی دەروونی هیچ کردارێکی زیانبەخش پێشنیار ناکات، هەرچەندە داواکارییەکەی چی بێت.

مەشوڵی بەرنامەسازیی جێبەجێکردن (API) (Application Programming Interface (API))

Application Programming Interface (API)
کۆمەڵێک یاسا و ڕێنمایی دیاریکراو کە ڕێگە بە سیستەمە نەرمەواڵە جیاوازەکان دەدات بۆ ئەوەی پەیوەندی بکەن و داتا ئاڵوگۆڕ بکەن.
نموونە: بەکارهێنانی APIی OpenAI بۆ ناردنی پرۆمپتێک و وەرگرتنی وەڵامێکی دروستکراوی مۆدێلی زمان لە ئەپە وێبەکەتدا.

زیرەکی گشتیی دەستکرد (AGI) (Artificial General Intelligence (AGI))

Artificial General Intelligence (AGI)
شێوەیەکی تیۆری زیرەکی دەستکرد کە دەتوانێت هەر ئەرکێکی زیرەکانە ئەنجام بدات کە مرۆڤ دەتوانێت. فێربوون لە بوارە جیاوازەکاندا یەکدەخات.
نموونە: سیستەمێکی AGI دەتوانێت فێری ئاوازدانان بێت، نەشتەرگەری ئەنجام بدات، و تاقیکردنەوەی فەلسەفە ببڕێت بێ ئەوەی بەرنامەی تایبەت بۆی هەبێت.

زیرەکی دەستکرد (AI) (Artificial Intelligence (AI))

Artificial Intelligence (AI)
وێنەکردنی زیرەکی مرۆڤ لە ئامێرەکاندا کە بەرنامە بۆ داڕێژراون بۆ بیرکردنەوە، ڕێژەدان، و کرداری خۆبەڕێوەبەر.
نموونە: زیرەکی دەستکرد پشتگیری یاریدەدەرە کەسییەکان وەک سیری و سیستەمەکانی لێخوڕینی خۆبەڕێوەبەر وەک تێسلا ئۆتۆپایڵۆت دەکات.

ئەخلاقی زیرەکی دەستکرد (AI Ethics)

AI Ethics
بوارێک کە سەرقاڵی کاریگەرییە ئەخلاقییەکانی پەرەپێدان و بەکارهێنانی زیرەکی دەستکردە، لەوانە دادپەروەری، تایبەتمەندی، بەرپرسیارێتی، و نادادپەروەری.
نموونە: دروستکردنی ڕێنمایی بۆ ڕێگریکردن لە ئەلگۆریتمەکانی دامەزراندن کە جیاکاری بکەن لەسەر بنەمای ڕەگەز یان نەتەوە.

زیرەکی زیادکراو (Augmented Intelligence)

Augmented Intelligence
مۆدێلێکی هاوبەشی کە تیایدا زیرەکی دەستکرد زیرەکی مرۆڤ تەواو دەکات و بەهێز دەکات لەبری ئەوەی جێگاکەی بگرێتەوە.
نموونە: ئامرازەکانی زیرەکی دەستکردی ڕادیۆلۆجی کە ئاماژە بە نائاساییەکان بۆ پزیشکان دەکەن، کە ئەوان بڕیاری کۆتایی دەدەن.

ئاژانسی خۆبەڕێوەبەر (Autonomous Agent)

Autonomous Agent
سیستەمێکی زیرەکی دەستکرد کە توانای بڕیاردان و ئەنجامدانی کارەکانی هەیە بۆ گەیشتن بە ئامانجەکانی بێ دەستوەردانی مرۆڤ.
نموونە: ڕۆبۆتێکی گەیاندنی خۆبەڕێوەبەر کە شەقامەکانی شار دەگرێت و بە سەربەخۆیی لە ئاستەنگەکان دوور دەکەوێتەوە.

پاشگەڕانەوە (Backpropagation)

Backpropagation
تەکنیکێک بۆ ڕاهێنانی تۆڕە دەمارییەکان بە نوێکردنەوەی کێشەکان بە شێوەیەکی پێچەوانە لە چینە دەرچووەکانەوە بۆ چینە وەرگرەکان، کەمکردنەوەی هەڵەکانی پێشبینی.
نموونە: بەکارهاتوو لە ڕاهێنانی پۆلێنکەرەکانی وێنە بۆ کەمکردنەوەی ڕێژەی هەڵە لە ناسینەوەی ژمارە نووسراوەکان بە دەست.

لایەنگری (لایەنگریی ئەلگۆریتمی) (Bias (Algorithmic Bias))

Bias (Algorithmic Bias)
پشتگیریی نا-دیاریکراو و سیستەماتیکی دەرئەنجامەکانی زیرەکی دەستکرد بەهۆی داتای ڕاهێنان کە ناهاوسەنگ یان نا-نوێنەرە.
نموونە: سیستەمێکی ناسینەوەی ڕوخسار کە خەڵکی ڕەنگاوڕەنگ زیاتر هەڵە دەناسێتەوە بەهۆی کەمبوونی نوێنەرایەتی لە داتای ڕاهێناندا.

داتای گەورە (Big Data)

Big Data
کۆمەڵە داتای زۆر گەورە کە پێویستی بە ئامرازی تایبەت هەیە بۆ هەڵگرتن، شیکردنەوە، و دەرهێنانی بەها، زۆرجار بۆ ڕاهێنانی مۆدێلەکانی زیرەکی دەستکرد بەکاردێت.
نموونە: بەکارهێنانی ملیۆنان کرداری بەکارهێنەر بۆ ڕاهێنانی مۆدێلەکانی پێشنیارکردن بۆ پلاتفۆرمەکانی بازرگانی ئەلیکترۆنی.

مۆدێلی سندوقی ڕەش (Black Box Model)

Black Box Model
جۆرێک لە مۆدێلی زیرەکی دەستکرد یان فێربوونی ئامێر کە لۆجیکی ناوخۆییەکەی بە ئاسانی لەلایەن مرۆڤەوە ڕووناک نابێتەوە، ئەمەش تێگەیشتن لە چۆنیەتی بڕیاردان قورس دەکات.
نموونە: تۆڕێکی دەماریی قووڵ کە بۆ پەسەندکردنی قەرز بەکاردێت بەڵام هیچ ڕوونکردنەوەیەکی ڕوون نادات لەسەر ئەوەی بۆچی داواکارێک پەسەند کراوە و یەکێکی تر ڕەت کراوەتەوە.

کۆگنیتیڤ کۆمپیوتینگ (Cognitive Computing)

Cognitive Computing
سیستەمەکانی زیرەکی دەستکرد کە بۆ وێنەکردنی پرۆسەکانی بیرکردنەوەی مرۆڤ، وەک ڕێژەدان و فێربوون، بە بەکارهێنانی تەکنیکەکانی وەک NLP و ناسینەوەی شێواز.
نموونە: سیستەمێکی کۆگنیتیڤ کۆمپیوتینگ کە یارمەتی پسپۆڕانی یاسایی دەدات بۆ شیکردنەوەی یاسای کەیسەکان و پێشبینیکردنی ئەنجامەکان.

بینینی کۆمپیوتەر (Computer Vision)

Computer Vision
بوارێک لە زیرەکی دەستکرد کە ڕێگە بە کۆمپیوتەرەکان دەدات داتای بینراو وەک وێنە و ڤیدیۆ لێکبدەنەوە و پرۆسەی بکەن.
نموونە: سیستەمەکانی ناسینەوەی ڕوخسار کە خەڵک لە ڤیدیۆی ئەمنیدا بە بینینی کۆمپیوتەر ناسینەوە دەکەن.

کۆرپەس (Corpus)

Corpus
کۆمەڵێکی گەورەی دەقە نووسراو یان قسەکراو کە بۆ ڕاهێنانی مۆدێلەکانی زمان بەکاردێت.
نموونە: کۆمەڵە داتای Common Crawl کۆرپەسێکی وێب گشتییە کە بۆ ڕاهێنانی مۆدێلەکانی زمانی گەورە وەک GPT بەکاردێت.

دریفت داتا (Data Drift)

Data Drift
ڕووداوێک کە تیایدا داتای وەرگرەکان بە تێپەڕبوونی کات دەگۆڕێت، ئەمەش دەبێتە هۆی خراپبوونی کارایی مۆدێلەکە.
نموونە: مۆدێلێکی چاککردنەوەی پێشبینی بۆ ئامێرە پیشەییەکان کەمتر ورد دەبێتەوە کاتێک تەکنەلۆژیای سێنسەری نوێ دەهێنرێتە ناو بازاڕ.

ناونیشانکردنی داتا (Data Labelling)

Data Labelling
پڕۆسەی ناونیشانکردنی داتا بە ناونیشان یان لیبڵ بۆ ئەوەی گونجاو بێت بۆ فێربوونی چەسپێنەر.
نموونە: ناونیشانکردنی هەزاران وێنەی شێرپەنجەیی وەک بێ زیان یان زیانبەخش بۆ ڕاهێنانی مۆدێلی دەستنیشانکردنی شێرپەنجە.

کانگاکردنی داتا (Data Mining)

Data Mining
پڕۆسەی دۆزینەوەی شێوازە مانادارەکان، پەیوەندییەکان، و نائاساییەکان لە کۆمەڵە داتای گەورەدا.
نموونە: فرۆشیارەکان کانگاکردنی داتا بەکاردەهێنن بۆ دۆزینەوەی ئەوەی کە ئەو کەسانەی دایبی دەکڕن زۆرجار بیرەش دەکڕن.

فێربوونی قووڵ (Deep Learning)

Deep Learning
لقێکی فێربوونی ئامێر کە تۆڕە دەمارییە فرە چینەکان بەکاردەهێنێت بۆ وێنەکردنی شێوازە ئاڵۆزەکان لە داتادا.
نموونە: فێربوونی قووڵ لە مۆدێلەکانی زمانی وەک GPT-4 و مۆدێلەکانی نەوەکەری وێنە وەک Stable Diffusion بەکاردێت.

مۆدێلەکانی دیفیوژن (Diffusion Models)

Diffusion Models
چینێک لە مۆدێلەکانی نەوەکەرەوە کە فێردەبن داتا دروست بکەن بە گۆڕینی وردە وردەی بێشێوازی بۆ دەرئەنجامی ڕێکخراو.
نموونە: Stable Diffusion وێنەی ڕاستەقینە لە پرۆمپتە دەقییەکانەوە دروست دەکات بە بەکارهێنانی تەکنیکەکانی دیفیوژن.

نیشاندەری وەک وێکتەر (Embedding)

Embedding
ڕوونکردنەوەیەکی ژمارەیی داتا، کە زۆرجار بۆ گرتنی مانای سێمانتیکی وشەکان، وێنەکان، یان ڕستەکان بەکاردێت.
نموونە: لە NLP، وشەی 'بانک' لەوانەیە نیشاندەری هاوشێوەی 'پارە' هەبێت بەڵام جیاواز بێت لە 'کەناری ڕووبار' بەپێی بارودۆخ.

ئەپۆک (Epoch)

Epoch
تێپەڕینێکی تەواو بەسەر هەموو کۆمەڵە داتای ڕاهێناندا لە کاتی پڕۆسەی ڕاهێنانی مۆدێلی فێربوونی ئامێردا.
نموونە: ئەگەر کۆمەڵە داتایەک ١٠٠٠ نموونەی هەبێت و مۆدێلێک هەموویان جارێک لە کاتی ڕاهێناندا ببینێت، ئەوە یەک ئەپۆکە.

زیرەکی دەستکردی ئەخلاقی (Ethical AI)

Ethical AI
فەلسەفەیەکی دیزاین و جێبەجێکردن کە دڵنیادەبێتەوە تەکنەلۆژیاکانی زیرەکی دەستکرد بە شێوەیەکی ڕوون، یەکسان، و لەگەڵ بەها کۆمەڵایەتییەکاندا کاردەکەن.
نموونە: ئامرازێکی دامەزراندنی زیرەکی دەستکرد کە پشکنینی لایەنگری تێدایە بۆ ڕێگریکردن لە جیاکاری دژی کاندیدە کەمینەکان.

سیستەمی شارەزا (Expert System)

Expert System
سیستەمێکی زیرەکی دەستکرد کە توانای بڕیاردانی شارەزای مرۆڤ لە بوارێکی دیاریکراودا بە بەکارهێنانی یاسا و لۆجیک وێنە دەکات.
نموونە: سیستەمێکی شارەزا کە لە کشتوکاڵدا بەکاردێت بۆ پێشنیارکردنی چارەسەری دانەوێڵە لەسەر بنەمای داتای خاک و مێژووی مێروو.

زیرەکی دەستکردی ڕووناکەرەوە (XAI) (Explainable AI (XAI))

Explainable AI (XAI)
سیستەمەکانی زیرەکی دەستکرد کە بۆ ئەوە دیزاین کراون کە پرۆسە ناوخۆییەکان و بڕیاردانیان بۆ مرۆڤەکان ڕوون بکەنەوە، ئەمەش متمانە و بەرپرسیارێتی زیاد دەکات.
نموونە: زیرەکی دەستکردی دەستنیشانکردنی پزیشکی کە تەنها پێشنیارێک پێشکەش ناکات بەڵکو ڕوونکردنەوەش دەدات کە کام نیشانەکان بوونەتە هۆی ئەو ئەنجامە.

فێربوونی کەم نموونە (Few-shot Learning)

Few-shot Learning
ڕێگایەکی فێربوونی ئامێر کە تیایدا مۆدێلێک ڕاهێنان یان ورد دەکرێتەوە بە بەکارهێنانی ژمارەیەکی کەم لە نموونە ناونیشانکراوەکان.
نموونە: گونجاندنی LLMێک بۆ نووسینی ئیمێڵی یاسایی دوای نیشاندانی تەنها ١٠ نموونە.

وردکردنەوە (Fine-tuning)

Fine-tuning
پڕۆسەی وەرگرتنی مۆدێلێکی پێش-ڕاهێنراو و بەردەوامکردنی ڕاهێنانی لەسەر کۆمەڵە داتایەکی نوێ و بچووکتر بۆ ئەوەی بۆ ئەرکێکی دیاریکراو پسپۆڕ بکرێت.
نموونە: وردکردنەوەی LLMێکی گشتی وەک GPT لەسەر دۆکیومێنتە ناوخۆییەکان بۆ دروستکردنی یاریدەدەرێکی داڕشتنی یاسایی.

مۆدێلی بنەڕەتی (Foundation Model)

Foundation Model
مۆدێلێکی گەورە کە لەسەر داتای فرەجۆر و فراوان ڕاهێنراوە و دەتوانرێت بۆ زۆرێک لە ئەرکە خوارەوە بگونجێت.
نموونە: GPT-4 و PaLM 2 مۆدێلی بنەڕەتین کە توانای پوختەکردن، پرسیار و وەڵام، وەرگێڕان، و زیاتریان هەیە.

لۆجیکی فازی (Fuzzy Logic)

Fuzzy Logic
شێوەیەکی لۆجیک کە مامەڵە لەگەڵ بەها نزیکەکان دەکات لەبری لۆجیکی جیاواز (دوو-ڕەهەندی)، کە بۆ ڕێژەدان لەژێر نادڵنیاییدا بەسوودە.
نموونە: لە سیستەمەکانی کۆنترۆڵی کەشوهەوادا بەکاردێت بۆ ڕێکخستنی پلەی گەرما لەسەر بنەمای وەرگرتنی فازی وەک 'کەمێک گەرم' یان 'زۆر سارد'.

تۆڕی نەوەکەرەوەی نەوەکەرەوە (GAN) (Generative Adversarial Network (GAN))

Generative Adversarial Network (GAN)
ڕوونکردنەوەیەکی مۆدێلی نەوەکەرەوە کە تیایدا دوو تۆڕ - نەوەکەرەوە و جیاکەرەوە - کێبڕکێ دەکەن بۆ باشترکردنی کوالێتی دەرئەنجام.
نموونە: GANەکان بۆ دروستکردنی ڤیدیۆی قووڵ یان نەوەکەری وێنەی بەرهەمی ڕاستەقینە لە سکێچەکانەوە بەکاردێن.

زیرەکی دەستکردی نەوەکەرەوە (Generative AI)

Generative AI
پۆلێک لە زیرەکی دەستکرد کە توانای دروستکردنی ناوەڕۆکی نوێ - وەک دەق، وێنە، مۆزیک، یان ڤیدیۆ - لە داتای ڕاهێنانەوە هەیە.
نموونە: ChatGPT بلۆگ پۆست دروست دەکات یان Midjourney هونەری دیجیتاڵی لە پرۆمپتە دەقییەکانەوە دروست دەکات.

گۆڕەری پێش-ڕاهێنراوی نەوەکەرەوە (GPT) (Generative Pre-trained Transformer (GPT))

Generative Pre-trained Transformer (GPT)
چینێک لە مۆدێلەکانی زمانی گەورە کە لەلایەن OpenAI پەرەی پێدراوە و تەلارسازی گۆڕەر بەکاردەهێنێت و لەسەر بڕێکی زۆر لە داتای دەقی پێش-ڕاهێنراوە بۆ ئەنجامدانی جۆرەها ئەرکی زمان.
نموونە: GPT-4 توانای نووسینی وتار، وەرگێڕانی زمانەکان، و پوختکردنی دۆکیومێنتەکانی هەیە بە کەمترین پرۆمپت.

ئەلگۆریمی بۆماوەیی (Genetic Algorithm)

Genetic Algorithm
تەکنیکێکی ئۆپتیمیزاسیۆن کە لە هەڵبژاردنی سروشتی ئیلهام وەرگرتووە کە تیایدا چارەسەرەکان بە تێپەڕبوونی کات لە ڕێگەی گۆڕانکاری، تێکەڵبوون، و هەڵبژاردنەوە گەشە دەکەن.
نموونە: بۆ دیزاینکردنی تەلارسازیی تۆڕی دەماریی کارا بە هەڵگرتنی مانەوەی باشترینەکان.

خەیاڵکردن (Hallucination)

Hallucination
دروستکردنی ناوەڕۆکێکی قایلکەر بەڵام هەڵەی زانستی یان بێمانا لەلایەن مۆدێلێکی زیرەکی دەستکردەوە.
نموونە: مۆدێلێکی زمان ئاماژەی نا-بوو یان ڕاستی مێژوویی هەڵە پێشکەش دەکات.

هوریستیک (Heuristic)

Heuristic
ڕێگایەکی کرداری بۆ چارەسەرکردنی کێشە کە چارەسەرێکی نموونەیی گەرەنتی ناکات بەڵام بۆ ئامانجە immediate بەسە.
نموونە: بەکارهێنانی یاسایەکی گشتی بۆ خەمڵاندنی کاتی گەیاندن لە سیستەمێکی زیرەکی دەستکردی لۆجستیکدا.

هایپەرپارامەتر (Hyperparameter)

Hyperparameter
بایەخێکی ڕێکخستن کە پێش ڕاهێنانی مۆدێلی فێربوونی ئامێر دادەنرێت، وەک ڕێژەی فێربوون یان ژمارەی چینەکان.
نموونە: گۆڕینی قەبارەی کۆمەڵە لە ٣٢ بۆ ١٢٨ بۆ باشترکردنی خێرایی ڕاهێنان و کارایی مۆدێلەکە.

وەرگرتن (Inference)

Inference
پڕۆسەی بەکارهێنانی مۆدێلێکی فێربوونی ڕاهێنراو بۆ ئەنجامدانی پێشبینی یان دروستکردنی دەرئەنجام لە داتای وەرگری نوێ.
نموونە: بەکارهێنانی مۆدێلێکی GPTی وردکراو بۆ داڕشتنی ئیمێڵ بۆ تیمی خزمەتگوزاری کڕیار.

دەستنیشانکردنی مەبەست (Intent Detection)

Intent Detection
ئەرکێک لە تێگەیشتنی زمانی سروشتی کە تیایدا سیستەمەکە ئامانج یان مەبەستی بەکارهێنەر لە پەیامێکدا دەستنیشان دەکات.
نموونە: لە چات بۆتێکدا، ناسینەوەی 'من دەمەوێت بلێتی فڕین داوا بکەم' وەک مەبەستی گەشت.

ئینتەرنێتی شتەکان (IoT) (Internet of Things (IoT))

Internet of Things (IoT)
تۆڕێکی ئامێرە فیزیکییە یەکگرتووەکان کە سێنسەر، نەرمەواڵە، و تەکنەلۆژیاکانی تر تێدا جێگیر کراون بۆ کۆکردنەوە و ئاڵوگۆڕکردنی داتا.
نموونە: گەرمکەرەوە زیرەکەکان و ساردکەرەوەکان کە داتای بەکارهێنان ڕادەگەیەنن و ڕێکخستنەکان بە بەکارهێنانی شیکاری زیرەکی دەستکرد ڕێکدەخەن.

ڕوونکردنەوە (Interpretability)

Interpretability
ئاستی کە مرۆڤێک دەتوانێت میکانیزمە ناوخۆییەکانی مۆدێلی فێربوونی ئامێر و پرۆسەی بڕیاردانی تێبگات.
نموونە: دار بڕیاردان زیاتر ڕووناکەرەوەیە لە تۆڕێکی دەماریی قووڵ چونکە بڕیارەکانی بەدواداچوونیان هەیە.

ژینگەی جوپیتەر (Jupyter Notebook)

Jupyter Notebook
ژینگەیەکی کۆمپیوتەریی چالاکیی کراوە کە ڕێگە بە بەکارهێنەران دەدات کۆد بنووسن، دەرئەنجامەکان ببینن، و شیکارییەکان لە یەک ژینگەییدا بەڵگە بکەن.
نموونە: زانایانی داتا ژینگەکانی جوپیتەر بەکاردەهێنن بۆ دروستکردنی مۆدێلەکانی فێربوونی ئامێر و ئاڵوگۆڕکردنی ئەنجامەکان.

K-نزیکترین دراوسێ (KNN) (K-Nearest Neighbours (KNN))

K-Nearest Neighbours (KNN)
ئەلگۆریتمێکی سادە و بێ-پارامەتر بۆ پۆلێنکردن و ڕێژەدان. بڕیارەکان لەسەر بنەمای نزیکترین نموونەکانی ڕاهێنان لە بۆشی شێوازدا دەدات.
نموونە: بۆ پۆلێنکردنی میوەیەکی نوێ وەک سێو یان هەلوژە، KNN سێوەکانی دیکە لە شێوە و ڕەنگدا لە نزیکەوە دەپشکنێت.

گرافکی زانیاری (Knowledge Graph)

Knowledge Graph
تەلارسازی داتا کە گرێکان و پەیوەندییەکان بەکاردەهێنێت بۆ نوێنەرایەتیکردن و هەڵگرتنی وەسفە پەیوەستکراوەکانی کەسایەتییەکان و پەیوەندییەکانیان.
نموونە: پانێڵی زانیاریی گووگڵ پشتگیری گرافکی زانیارییەکە کە کەسایەتییەکان وەک خەڵک، شوێن، و ڕووداوەکان یەکدەخات.

ئۆپتیمیزەکردنی مۆدێلی فێربوونی زمان (LLMO) (Language Learning Model Optimisation (LLMO))

Language Learning Model Optimisation (LLMO)
تەکنیکەکان کە بۆ باشترکردنی کارایی، کارآمدی، یان گونجاندنی مۆدێلەکانی زمانی گەورە بۆ ئەرکە دیاریکراوەکان یان بوارەکان.
نموونە: بەکارهێنانی کوانتیزاسیۆن و ڕاهێنانی ڕێنمایی بۆ ئۆپتیمیزەکردنی LLMێک بۆ بەکارهێنانی ناوەند.

مۆدێلی زمانی گەورە (LLM) (Large Language Model (LLM))

Large Language Model (LLM)
جۆرێک لە مۆدێلی فێربوونی قووڵ کە لەسەر بڕێکی زۆر لە داتای دەقی ڕاهێنراوە و توانای نەوەکەری، تێگەیشتن، و ڕێژەدان لەگەڵ زمانی مرۆڤدا هەیە.
نموونە: ChatGPT و Claude LLMەکانن کە بۆ یارمەتیدان لە نووسین، کۆدکردن، و وەڵامدانەوەی پرسیارەکان ڕاهێنراون.

بۆشی شاراوە (Latent Space)

Latent Space
ڕوونکردنەوەیەکی ناڕوونی بەرز کە تیایدا نموونە هاوشێوەکان لە نزیک یەکتر کۆدەبنەوە، بۆ مۆدێلەکانی نەوەکەرەوە و نیشاندەرەکان بەکاردێت.
نموونە: لە نەوەکەری وێنەدا، گۆڕینی بۆشی شاراوە دەتوانێت تایبەتمەندی وەک ڕووناکی یان هەست بگۆڕێت.

ڕێژەی فێربوون (Learning Rate)

Learning Rate
هایپەرپارامەترێکی سەرەکی لە ڕاهێناندا کە کۆنترۆڵی ئەوە دەکات کە چەند کێشی مۆدێلەکە بە ڕێژەی گرادیانی دابەزینەکە دەگۆڕدرێت.
نموونە: ڕێژەیەکی فێربوونی بەرز لەوانەیە ببێتە هۆی تێپەڕاندنی خاڵە بچووکەکان، لەکاتێکدا زۆر کەم بوونەوەی هێواش دەکاتەوە.

فێربوونی ئامێر (ML) (Machine Learning (ML))

Machine Learning (ML)
لقێکی زیرەکی دەستکرد کە ڕێگە بە سیستەمەکان دەدات لە داتا فێرببن و کارایی باشتر بکەن بێ ئەوەی بە ڕوونی بەرنامە بۆ دابنرێت.
نموونە: فلتەرەکانی سپام فێربوونی ئامێر بەکاردەهێنن بۆ پۆلێنکردنی ئیمێڵەکان وەک سپام یان نا بەپێی نموونە پێشینەکان.

دریفت مۆدێل (Model Drift)

Model Drift
ڕووداوێک کە تیایدا وردی مۆدێلێک بە تێپەڕبوونی کات دادەبەزێت بەهۆی گۆڕانکاری لە داتا یان ژینگەدا.
نموونە: مۆدێلێکی دەستنیشانکردنی ساختەکاری کەمتر ورد دەبێتەوە کاتێک تاکتیکەکانی ساختەکاری گەشە دەکەن.

ڕاهێنانی مۆدێل (Model Training)

Model Training
پڕۆسەی پێدانی داتا بە مۆدێلی فێربوونی ئامێر و ڕێکخستنی پارامەترەکانی بۆ کەمکردنەوەی هەڵە.
نموونە: ڕاهێنانی مۆدێلی پێشنیارکردن لەسەر مێژووی کڕینی کڕیار بۆ پێشنیارکردنی بەرهەمی نوێ.

زیرەکی دەستکردی فرە-موداڵ (Multimodal AI)

Multimodal AI
سیستەمەکانی زیرەکی دەستکرد کە توانای پرۆسەکردن و یەکخستنی چەندین جۆر داتا وەک دەق، وێنە، دەنگ، و ڤیدیۆیان هەیە.
نموونە: مۆدێلێک وەک GPT-4 Vision کە دەتوانێت دەق بخوێنێتەوە و وێنەکان لە هەمان کاتدا لێکبداتەوە.

پرۆسەس کردنی زمانی سروشتی (NLP) (Natural Language Processing (NLP))

Natural Language Processing (NLP)
لقێکی زیرەکی دەستکرد کە سەرقاڵی پەیوەندی نێوان کۆمپیوتەرەکان و زمانە مرۆڤایەتییەکان (سروشتی)ە. ئەمەش ڕێگە بە ئامێرەکان دەدات بە زمانی مرۆڤ بخوێننەوە، تێبگەن، و وەڵام بدەنەوە.
نموونە: NLP لە یاریدەدەرە دەنگییەکان، ئەپەکانی وەرگێڕانی زمان، و چات بۆتەکاندا بەکاردێت.

تۆڕی دەماری (Neural Network)

Neural Network
مۆدێلی فێربوونی ئامێر کە لە تەلارسازی مێشکی مرۆڤ ئیلهام وەرگرتووە، پێکهاتووە لە چینەکان لە گرێی یەکگرتوو (دەمار).
نموونە: تۆڕە دەمارییەکان لە پشت مۆدێلەکانی فێربوونی قووڵن کە لە ناسینەوەی وێنە و دەنگدا بەکاردێن.

دەنگ (Noise)

Noise
زانیارییە بێشێواز یان بێپەیوەند لە داتادا کە دەتوانێت شێوازە مانادارەکان بشارێتەوە و کارایی مۆدێلەکە بە خراپی کاریگەری بکات.
نموونە: هەڵەکانی سێنسەر یان داخڵکردنی داتای پڕ لە هەڵە دەکرێت وەک دەنگ دابنرێت.

ئۆنتۆلۆجی (Ontology)

Ontology
چوارچێوەیەکی ڕێکخراو کە پۆلێن دەکات و پەیوەندییەکانی نێوان چەمکەکان لە بوارێکدا پێناسە دەکات، زۆرجار لە سیستەمەکانی زیرەکی دەستکردی سێمانتیکیدا بەکاردێت.
نموونە: ئۆنتۆلۆجییەک لە تەندروستیدا لەوانەیە پێناسە بکات کە چۆن نیشانەکان پەیوەندییان بە نەخۆشییەکان و چارەسەرەکانەوە هەیە.

زیادە-ڕاهێنان (Overfitting)

Overfitting
هەڵەیەکی مۆدێلکردن کە تیایدا مۆدێلی فێربوونی ئامێر دەنگۆی ناو داتای ڕاهێنانەکە دەگرێت و کارایی خراپ لەسەر داتای نوێ نیشان دەدات.
نموونە: مۆدێلێک کە وەڵامەکانی ڕاهێنان لەبەر دەکات بەڵام ناتوانێت مامەڵە لەگەڵ داتای تاقیکردنەوەی نەدیو بکات، زیادە-ڕاهێنراوە.

شیکاری پێشبینی (Predictive Analytics)

Predictive Analytics
بەکارهێنانی داتا، ئەلگۆریتمەکان، و زیرەکی دەستکرد بۆ دەستنیشانکردنی ئەگەری دەرئەنجامەکانی داهاتوو لەسەر بنەمای داتای مێژوویی.
نموونە: فرۆشیارەکان شیکاری پێشبینی بەکاردەهێنن بۆ پێشبینیکردنی خواست بۆ بەرهەمی دیاریکراو.

پێش-ڕاهێنان (Pre-training)

Pre-training
پڕۆسەی ڕاهێنانی سەرەتایی مۆدێلێک لەسەر کۆمەڵە داتایەکی گەورە و گشتی پێش ئەوەی بۆ ئەرکە دیاریکراوەکان ورد بکرێتەوە.
نموونە: مۆدێلەکانی GPT لەسەر کۆرپەسە گەورەکان پێش-ڕاهێنراون پێش ئەوەی بۆ چات بۆتەکانی خزمەتگوزاری کڕیار بگونجێنرێن.

ئەندازیاریی پرۆمپت (Prompt Engineering)

Prompt Engineering
هونەر و زانستی دروستکردنی پرۆمپتی کاریگەر بۆ ڕێنمایی کردنی دەرئەنجامی مۆدێلەکانی زمانی گەورە.
نموونە: زیادکردنی ڕێنماییەکانی سیستەم وەک 'وەڵام بدەوە وەک مامۆستایەکی ڕێزلێگیراو' نموونەیەکە لە ئەندازیاریی پرۆمپت.

کوانتیزاسیۆن (Quantisation)

Quantisation
تەکنیکێکی کەمکردنەوەی مۆدێل کە ژمارەی بیتەکانی بەکارهاتوو بۆ نوێنەرایەتیکردنی کێشەکان و چالاکییەکان کەم دەکاتەوە، ئەمەش کارایی بەهێز دەکات.
نموونە: کوانتیزەکردنی مۆدێلێک لە ٣٢-بیتەوە بۆ ٨-بیت کارایی لەسەر ئامێرە مۆبایلەکان باشتر دەکات.

کۆمپیوتەری کوانتەم (Quantum Computing)

Quantum Computing
پارادایمێکی نوێی کۆمپیوتینگ کە لەسەر میکانیکی کوانتەم دامەزراوە، کە توانای پەرژینی هێزی هەیە.
نموونە: کۆمپیوتەری کوانتەم لەوانەیە ڕۆژێک ڕاهێنانی زیرەکی دەستکرد لە سنوورەکانی کلاسیکی زیاتر خێراتر بکات.

مۆتۆری ڕێژە (Reasoning Engine)

Reasoning Engine
سیستەمێک لە زیرەکی دەستکرد کە لێکەوتە لۆجیکییەکان لە کۆمەڵێک ڕاستی یان داتا بە بەکارهێنانی یاسا یان ئەلگۆریتمی وەرگرتن دەردەهێنێت.
نموونە: ئامرازێکی دەستنیشانکردنی زیرەکی دەستکرد مۆتۆری ڕێژەیەک بەکاردەهێنێت بۆ دەرکردنی حاڵەتە پزیشکییە ئەگەرییەکان لەسەر بنەمای نیشانەکان.

فێربوونی چەسپاندن (RL) (Reinforcement Learning (RL))

Reinforcement Learning (RL)
بوارێکی فێربوونی ئامێر کە تیایدا ئاژانسییەکان لە ڕێگەی کارلێک لەگەڵ ژینگەکەیاندا فێردەبن بۆ ئەوەی پاداشتی کۆکراوە زیاد بکەن.
نموونە: ڕۆبۆتێک کە فێری ڕۆیشتن دەبێت بە تاقیکردنەوە و هەڵە بە بەکارهێنانی تەکنیکەکانی RL.

فێربوونی چەسپاندن لەگەڵ وەرگرتنی مرۆڤ (RLHF) (Reinforcement Learning with Human Feedback (RLHF))

Reinforcement Learning with Human Feedback (RLHF)
ڕێگای فێربوون کە تیایدا پێشینەکانی مرۆڤ ئاماژەی پاداشتی زیرەکی دەستکرد ڕێنمایی دەکەن، زۆرجار بۆ وردکردنەوەی مۆدێلەکانی زمان بەکاردێت.
نموونە: ChatGPT لەگەڵ RLHF ڕاهێنراوە بۆ ئەوەی وەڵامی زیاتر بەسوود و سەلامەت دروست بکات.

نەوەکەری زیادکراوی وەرگرتن (RAG) (Retrieval-Augmented Generation (RAG))

Retrieval-Augmented Generation (RAG)
ڕێگایەک کە گەڕاندنەوەی زانیاری لەگەڵ نەوەکەریدا تێکەڵ دەکات، کە تیایدا LLMێک دۆکیومێنتە پەیوەندیدارەکان بۆ باشترکردنی وەڵامەکەی دەگەڕێنێتەوە.
نموونە: یاریدەدەرێکی زیرەکی دەستکرد تایبەتمەندییەکانی بەرهەم دەگەڕێنێتەوە و ئاماژەی پێدەدات لە کاتی دروستکردنی وەڵامێک بۆ پرسیارێکی تەکنیکی.

فێربوونی خۆ-چەسپێنەر (Self-Supervised Learning)

Self-Supervised Learning
ڕێگای ڕاهێنان کە تیایدا مۆدێلەکە شێوازەکان بە دروستکردنی ناونیشانی خۆی لە داتای خاوەوە فێردەبێت، ئەمەش پشت بەستن بە داتای ناونیشانکراوی مرۆڤ کەم دەکاتەوە.
نموونە: BERT بە فێربوونی خۆ-چەسپێنەر ڕاهێنراوە بە پێشبینیکردنی وشە ونبووەکان لە دەقدا.

گەڕانی سێمانتیکی (Semantic Search)

Semantic Search
تەکنیکی گەڕان کە مەبەستی بەکارهێنەر و مانای بارودۆخی تێدایە، نەک تەنها هاوشێوەی وشە.
نموونە: گەڕان بەدوای 'چۆن کونکردنی قەترەدار چاک بکەیتەوە' گەڕان بەدوای ڕێنماییەکاندا دەکات تەنانەت ئەگەر وشەی 'قەترەدار' لە دۆکیومێنتەکەدا نەبێت.

شیکاری هەست (Sentiment Analysis)

Sentiment Analysis
پڕۆسەی دەستنیشانکردنی هەستەکان، بۆچوونەکان، یان هەڵوێستەکان لە دەقدا، زۆرجار وەک ئەرێنی، نەرێنی، یان بێلایەن پۆلێن دەکرێت.
نموونە: شیکردنەوەی توییتەکان بۆ هەڵسەنگاندنی وەڵامی گشتی بۆ بەرهەمێکی نوێ.

ستۆکاستیک (Stochastic)

Stochastic
تێوەگلانی ڕێژە یان ڕەفتاری پێشبینی، زۆرجار لە زیرەکی دەستکردی نەوەکەرەوە و ئەلگۆریتمەکانی ئۆپتیمیزاسیۆندا بەکاردێت.
نموونە: دەرئەنجامی GPT-4 بەهۆی پرۆسەی وەرگرتنە ستۆکاستیکەکەی بۆ هەمان وەرگرتن جیاوازە.

زیرەکی دەستکردی بەهێز (Strong AI)

Strong AI
هەروەها وەک زیرەکی گشتیی دەستکرد (AGI) ناسراوە، ئاماژە بە ئامێرەکان دەکات کە توانای کۆگنیتیڤی ئاستی مرۆڤیان هەیە لە هەموو بوارەکاندا.
نموونە: زیرەکی دەستکردێکی داهاتوو کە دەتوانێت بە سەربەخۆیی ڕۆمان بنووسێت، شارەکان داڕێژێت، و چارەسەری کێشە ئەخلاقییەکان بکات.

زیرەکی دەستکردی باڵا (SAI) (Super Artificial Intelligence (SAI))

Super Artificial Intelligence (SAI)
زیرەکی دەستکردێکی تیۆری کە زیرەکی مرۆڤ لە هەموو ڕوویەکدا - ڕێژەدان، بەهرە، زیرەکی سۆزداری، هتد. - تێپەڕ دەکات.
نموونە: SAI لەوانەیە لە بنەڕەتدا زانست و فەلسەفەی نوێ بە سەربەخۆیی پەرەپێبدات.

فێربوونی چەسپێنەر (Supervised Learning)

Supervised Learning
ڕێگای فێربوونی ئامێر کە تیایدا مۆدێلێک لەسەر داتای ناونیشانکراو ڕاهێنان دەکرێت بۆ فێربوونی پەیوەندییەکانی وەرگرتن-دەرئەنجام.
نموونە: فێربوونی مۆدێلێک بۆ پۆلێنکردنی ئیمێڵەکان وەک سپام یان نا بە بەکارهێنانی نموونە مێژووییەکان.

داتای دەستکردی (Synthetic Data)

Synthetic Data
داتای بە دەستکرد دروستکراو کە داتای واقیعی وەک خۆی وێنە دەکات، زۆرجار بۆ ڕاهێنان بەکاردێت کاتێک داتای ڕاستەقینە کەم یان هەستیارە.
نموونە: دروستکردنی وێنەی پزیشکی دەستکرد بۆ ڕاهێنانی مۆدێلەکانی دەستنیشانکردن بێ ئەوەی تایبەتمەندی نەخۆش پێشێل بکرێت.

توکن (Token)

Token
یەکەیەک لە دەق کە لەلایەن LLMەکانەوە پرۆسەی دەکریت - بە شێوەیەکی گشتی وشەیەک یان پارچەیەک وشە.
نموونە: ڕستەی 'سڵاو جیهان!' دەکرێتە ٣ توکن: 'سڵاو'، 'جیهان'، و '!'.

توکنیزاسیۆن (Tokenisation)

Tokenisation
پڕۆسەی دابەشکردنی دەق بۆ توکنەکان بۆ پرۆسەکردنی لەلایەن مۆدێلێکەوە.
نموونە: لە NLP، 'ChatGPT زۆر باشە' دەبێتە ['Chat', 'G', 'PT', 'is', 'great'].

فێربوونی گواستنەوە (Transfer Learning)

Transfer Learning
بەکارهێنانی زانیاری لە ئەرکێکەوە بۆ باشترکردنی فێربوون لەسەر ئەرکێکی پەیوەندیدار، کەمکردنەوەی کاتی ڕاهێنان و پێداویستی داتا.
نموونە: وردکردنەوەی مۆدێلێک کە لەسەر دەقی ئینگلیزی ڕاهێنراوە بۆ ئەنجامدانی شیکاری هەست بە زمانییەکی تر.

گۆڕەر (Transformer)

Transformer
تەلارسازییەکی تۆڕی دەماری کە میکانیزمی سەرنج بەکاردەهێنێت بۆ وێنەکردنی داتای ڕیزبەندی، بەرفراوان بەکاردێت لە LLMەکاندا.
نموونە: BERT، GPT، و T5 هەموویان مۆدێلی بنکەی گۆڕەرن.

کەم-ڕاهێنان (Underfitting)

Underfitting
کاتێک مۆدێلێک زۆر سادەیە بۆ گرتنی شێوازەکان لە داتای ڕاهێناندا، کە دەبێتە هۆی کارایی خراپ.
نموونە: مۆدێلێکی هێڵکاری کە هەوڵ دەدات پۆلێنکردنی وێنەی ئاڵۆز پێشبینی بکات لەوانەیە کەم-ڕاهێنان بێت.

فێربوونی بێ-چەسپێنەر (Unsupervised Learning)

Unsupervised Learning
ڕێگای فێربوون کە تیایدا مۆدێل شێوازەکان یان کۆمەڵەکان لە داتای بێ-ناونیشاندا دەستنیشان دەکات.
نموونە: کۆکردنەوەی کڕیاران لەسەر بنەمای ڕەفتاری کڕین بێ ئەوەی ناونیشانی پێشوەخت هەبێت.

مەبەستی بەکارهێنەر (User Intent)

User Intent
ئامانج یان مەبەستی پشت پرسیار یان کارلێکی بەکارهێنەر.
نموونە: بەکارهێنەرێک کە 'چۆن کێک دروست بکەیت' دەنووسێت لەوانەیە مەبەستی گەڕان بەدوای რეцепتێکدا بێت.

کۆمەڵەی پشتڕاستکردنەوە (Validation Set)

Validation Set
بەشێک لە داتا کە بۆ هەڵسەنگاندنی کارایی مۆدێل لە کاتی ڕاهێنان و ڕێکخستنی هایپەرپارامەترەکان بەکاردێت.
نموونە: بۆ دەستنیشانکردنی زیادە-ڕاهێنان پێش تاقیکردنەوەی کۆتایی.

بنکەداتای وێکتەر (Vector Database)

Vector Database
بنکەداتایەک کە بۆ هەڵگرتن و گەڕانی وێکتەری نیشاندەرەکان کە بۆ ئەرکەکانی زیرەکی دەستکرد وەک گەڕانی هاوشێوەیی و RAG بەکاردێت.
نموونە: Pinecone و Weaviate بنکەداتای وێکتەرن بۆ هەڵگرتنی نیشاندەری دەق یان وێنە.

وێکتەری نیشاندەر (Vector Embedding)

Vector Embedding
ڕوونکردنەوەیەکی ژمارەیی داتا کە مانای سێمانتیکی و پەیوەندییەکان لە بۆشی وێکتەردا دەپارێزێت.
نموونە: وشەکانی 'پاشا' و 'شاژن' نیشاندەری هاوشێوەیان هەیە لەگەڵ جیاوازییە بچووکەکانی ڕەگەزدا.

یاریدەدەر ڤירچووال (Virtual Assistant)

Virtual Assistant
ئاژانسێکی نەرمەواڵەی زیرەکی دەستکرد کە یارمەتی بەکارهێنەران دەدات بۆ تەواوکردنی ئەرکەکان لە ڕێگەی گفتوگۆ یان فەرمانی دەنگییەوە.
نموونە: Siri، Alexa، و Google Assistant یاریدەدەرە ڤירچووالە بەناوبانگەکانی زیرەکی دەستکردن.

ناسینەوەی دەنگ (Voice Recognition)

Voice Recognition
تەکنەلۆژیا کە زمانی قسەکراو لێکدەداتەوە و دەگۆڕێت بۆ دەق یان کردار.
نموونە: فەرمانی دەنگی و نووسینی دەنگی پشت بە سیستەمەکانی ناسینەوەی دەنگ دەبەستن.

زیرەکی دەستکردی لاواز (Weak AI)

Weak AI
سیستەمەکانی زیرەکی دەستکرد کە بۆ ئەنجامدانی ئەرکێکی تەسک و دیاریکراو بێ زیرەکی گشتی دیزاین کراون.
نموونە: زیرەکی دەستکردێکی شەتڕەنج کە ناتوانێت زمان تێبگات یان ئۆتۆمبێل لێبخوڕێت نموونەیەکە لە زیرەکی دەستکردی لاواز.

سکریپی وێب (Web Scraping)

Web Scraping
دەرهێنانی زانیاری بە شێوەیەکی خۆکار لە وێبسایتەکان، زۆرجار بۆ کۆکردنەوەی داتای ڕاهێنان یان چاودێریکردنی ناوەڕۆک.
نموونە: سکریپکردنی لیستی خانووبەرە بۆ ڕاهێنانی مۆدێلی نرخاندنی موڵک.

Ú©ÛŽØ´ (Weight)

Weight
پارامەترێک لە تۆڕە دەمارییەکان کە هێزی کاریگەریی یەک گرێ لەسەر گرێیەکی تر دیاری دەکات.
نموونە: کێشەکان لە کاتی ڕاهێناندا دەگۆڕدرێن بۆ ئەوەی هەڵەی مۆدێلەکە کەم بکەنەوە.

وایسپەر (Whisper)

Whisper
مۆدێلێکی قسە بۆ دەق کە لەلایەن OpenAI پەرەی پێدراوە و توانای نووسینی دەنگی لە چەندین زماندا هەیە.
نموونە: وایسپەر دەتوانێت وانە و پۆدکاستەکان بە وردی بەرز بنووسێت.

YAML (YAML)

YAML
فۆرماتێکی خوێنراو بۆ مرۆڤ بۆ سریالیزکردنی داتا، بە شێوەیەکی گشتی بۆ فایلەکانی ڕێکخستن لە پرۆسەکانی فێربوونی ئامێردا بەکاردێت.
نموونە: دیاریکردنی پارامەترەکانی مۆدێل لە فایلێکی YAML بۆ ڕاهێنان لە PyTorch.

فێربوونی سفر-نموونە (Zero-shot Learning)

Zero-shot Learning
توانای مۆدێلێک بۆ ئەنجامدانی ئەرکێک کە هەرگیز ڕاهێنانی لەسەر نەکراوە بە بەکارهێنانی زانیاری گشتی.
نموونە: مۆدێلێک کە وەڵامی پرسیارە یاساییەکان دەداتەوە سەرەڕای ئەوەی بە تایبەتی لەسەر داتای یاسایی ڕاهێنراوە.

زێتابایت (Zettabyte)

Zettabyte
یەکەیەک لە داتای دیجیتاڵی کە یەکسانە بە یەک سکستیلیۆن (١٠^٢١) بایت، زۆرجار بۆ وەسفکردنی قەبارەی داتای ئینتەرنێت بەکاردێت.
نموونە: هاتوچۆی گشتی ئینتەرنێت لە ساڵی ٢٠١٦ەوە تێپەڕی کردووە بە یەک زێتابایت لە ساڵێکدا.